urban #2

(σημείωση: το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε ως απάντηση σε μια συζήτηση που είχε ανάψει με το blog varometro. Tα κείμενα στα οποία ανφέρομαι, επειδή έχουν αλλάξει link από τότε που γράφτηκε το κείμενο -το varometro, άλλαξε διεύθυνση, έγινε και πατέρας, πολύ θέλει?, θα τα βρείτε πλέον εδώ)

ένα καταιγιστικό post/δεύτερη πίστα

Που πήγε το θέμα της ville functionelle; Που πήγε ο κοινωνικός χαρακτήρας της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας; Και γιατί ο διαχωρισμός εργασία - κατοικία - καλλιέργεια του πνεύματος και του σώματος - κυκλοφορία, να ισχύει (όσο ισχύει και εκεί) μόνο στο Ψυχικό και στην Φιλοθέη;

Και τώρα στο ζουμί. Ποια ville functionelle? Και τη σημαίνει λειτουργική(lets greekalise it) πόλη; Aναφέρεσαι στις παραδόσεις του μοντέρνου κινήματος, που με μπροστάρη τον “αείμνηστο” Le Corbusier θέλανε τι; Να είναι διακριτές στην πόλη οι περιοχές εργασίας από τις περιοχές διαβίωσης, εμπορίου, κλπκλπ. Το λεγόμενο zoning λοιπόν, όπου εφαρμόστηκε είχε καταστροφικά αποτελέσματα. Γιατί; Γιατί πρώτον αυξήθηκαν οι ανάγκες σε μετακινήσεις(χρόνος, χρήμα, μόλυνση). Δεύτερον, υπήρχαν περιοχές που ζούσαν όλη την ημέρα και τη νύχτα φοβόσουν ακόμη και να περάσεις απέξω μπας και σε μαχαιρώσουνε. Και το αντίστροφο φυσικά Ο πολιτικός έλεγχος ήταν πιο εύκολο να λάβει χώρα γνωρίζοντας ότι έπρεπε να «επιτηρείται» μονάχα μια περιοχή, παρά να δημιουργείται μια φυσική «χαοτική ισορροπία». Τρίτον, οι κοινωνικές ομάδες δεν επικοινωνούσαν μεταξύ τους, δημιουργήθηκαν ghetto, όχι μόνο οικονομικά αλλά και ιδεών. Η πνευματική και πολιτιστική παραγωγή έπεσε. Οι ανώτερες μορφωτικά ομάδες επέμεναν μεν πάντα να ζούνε στο «χάος» του κέντρου, της εκάστοτε παλιάς πόλης δηλαδή, προκειμένου να βρίσκονται στο επίκεντρο όλων των ερεθισμάτων και έτσι έρχονται πρώτες σε επαφή με τις κοινωνικές αλλαγές. Το Rio De Janeiro, με τις φαβέλες και οι αμερικάνικες πόλεις με τα δορυφορικά προάστια είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα. Βέβαια η περιπτώσεις του Παλιού Ψυχικού και της Φιλοθέης δεν είναι ακριβώς το ίδιο. Η Φιλοθέη και το Παλαιό Ψυχικό είναι οι πρώτες απόπειρες να δημιουργηθούν και στην Ελλάδα οι –σύνηθεις στην Ευρώπη- κηπουπόλεις (garden cities αγγλιστί, αφού από εκεί ξεκίνησε: βλ. Hamstead). Δεν μιλάμε δηλαδή για zoning που εφαρμόζεται σε όλη την πόλη, αλλά για μικρά “νησιά” στον αστικό ιστό. Η κηπούπολη, σαν ιδέα δεν θα μπορούσε να σταθεί για πολύ καιρό, αν οι εκάστοτε δήμαρχοι των περιοχών αυτών, δεν κράταγαν με νύχια και με δόντια τις υπάρχουσες χρήσεις γης: δηλαδή εκτός από 2 μέρη, δεν επιτρέπουν τις εμπορικές χρήσεις στην περιοχή(μαγαζιά) και επίσης έχουν αλλάξει τις κυκλοφοριακές ρυθμίσεις στην περιοχή, έτσι ώστε να μπαίνεις πολύ δύσκολα και να βγαίνεις εύκολα(το νησί που λέγαμε). Οι κυκλοφοριακές ρυθμίσεις είναι τέτοιες στο Ψυχικό και στη Φιλοθέη, που δεν σε συμφέρει καν να κόψεις δρόμο από μέσα για να αποφύγεις την κίνηση. Το σχέδιό τους με τους επάλληλους κύκλους που σου έλεγα, μπερδεύει αυτόν που δεν έχει ιδέα από την περιοχή, οπότε οι άσχετοι αποκρούονται επιτυχώς: γυρίζουν γύρω γύρω και καταλήγουν στο ίδιο σημείο. Οι περιοχές έχουν μια «φυγόκεντρο δύναμη» όχι μόνο λόγο σχεδίου αλλά και λόγο κυκλοφοριακών ρυθμίσεων.

Η ζωή εκεί: Το γνωρίζω από πρώτο χέρι πως είναι να μένεις εκεί. Πήγαινα σχολείο στα δημόσια του Π. Ψυχικού(όλα τα χρόνια), αφού οι γονείς μου θέλανε να μεγαλώσω μέσα στο άνετο, γεμάτο πράσινο περιβάλλον της περιοχής και τα ντόπια παιδάκια προτιμάγανε τα ιδιωτικά σχολεία, με αποτέλεσμα τα σχολεία να δέχονται μαθητές από τις γύρω συνοικίες επίσης. Οι περισσότεροι φίλοι μου έτσι, μένανε στα πέριξ. Αν έχεις αυτοκίνητο εκεί είσαι μια χαρά αγαπητό varometro. Αν όχι, χαιρέτα μου τον πλάτανο. Οι νέοι άνθρωποι δεν είχανε ιδέα τι συμβαίνει παραέξω από το «νησί» τους και ενώ θέλανε να μάθουνε, ήτανε δύσκολο να έχουνε πρόσβαση αν δεν μένανε κοντά στην Κηφισίας, να αρπάξουνε ένα λεωφορείο να πάνε βόλτα. Τα δε ταξί συχνά αρνιόντουσαν να τους πάνε μέχρι τα σπίτια τους αργά τη νύχτα αφού α.φοβόντουσαν ότι δεν θα ξαναβρούνε εύκολα το δρόμο προς τα έξω (!), β. χάνοντας ώρα σε αυτό θα χάνανε πελάτες(αθάνατο ελληνικό ταριφαριό!), γ.φοβόντουσαν μήπως τους την πέσει κανείς τη νύχτα εκεί μέσα τους πάει Τουρκοβούνια και ότι ήθελε προκύψει!! (υπάρχουνε πολλά περιστατικά, όσο και αν ακούγεται απίστευτο). Συχνά άκουγα στο σχολείο ότι το προηγούμενο απόγευμα ο τάδε ξέμεινε από στυλό/τετράδιο και επειδή οι γονείς του δεν προλαβαίνανε να τον πετάξουνε μέχρι κανένα περίπτερο, είχε μείνει αδιάβαστος!! Χχααχχαχαχαα, surreal δικαιολογία, έτσι; Για να δώσω και την άλλη μεριά όμως, ναι, είναι πολύ ωραίες περιοχές για να ηρεμείς και να ζεις μια ζωή σαν άνθρωπος. Αρκεί φυσικά να οδηγείς. Παιδιά και έφηβοι την έχουνε βάψει. Φυσικά εκεί είναι πολύ καλύτερα από άλλα προάστεια τύπου Εκάλη, Πολιτεία, αφού είναι κοντά στο κέντρο.

Όσον αφορά το γιατί αυτό δεν είναι γενικό, θα περιοριστώ να συνοψίσω τη νεότερη πολεοδομική ιστορία της Ελλάδας στα παρακάτω:
Η πολεοδομία θέλει δυναμικές αποφάσεις και λεφτά(συνήθως). Η Ελλάδα είναι ένα νεοσύστατο κράτος με μια πρωτεύουσα που έχασε τα αυγά και τα πασχάλια όταν από post-muslim επαρχιώτισσα έπρεπε να μεταλλαχθεί σε ευρωπαία κυρία και παράλληλα να βρει χώρο να στεγάσει τους εποίκους της. Οι τότε βασιλιάδες πήγανε να κάνουνε κάποια πολεοδομικά σχέδια, αλλά όλα έμειναν μισά αφού: no money no honey. Μας απέμεινε το ιστορικο τρίγωνο. Με τη Μικρασιατική Καταστροφή(αν εξαιρέσεις τις προσπάθειες οργανωμένης δόμησης των προσφυγικών που κάλυπταν εν μέρει τις ανάγκες) παγιώθηκε η λογική που ισχύει και σήμερα. Αφού δεν έχεις λεφτά(ή και χρόνο, τότε με το κύμα προσφύγων) για πολεοδομικές μελέτες και κατασκευή αποχετεύσεων και λοιπών δικτύων, κάνε τα στραβά μάτια και άσε τον κόσμο να πάει και να χτίζει όπου του κατέβει, μετά απείλησέ τους με κατεδάφιση, άστους να φωνάζουν και να κλαίνε και σε λίγα χρόνια δείξε την μεγαλοψυχία σου, νομιμοποίησέ τα,βάλε τους ένα πρόστιμο -και καλά- για την νομιμοποίηση, και με τα λεφτά βάλε αποχεύτευση, ρεύμα, νερό... Τζάμπα πολεοδομία δηλαδή. Και έτσι χτίστηκε η Αθήνα και σχεδόν όλη η Ελλάδα αγαπητέ...

Συμφωνείς ότι χάθηκε μια μικρή έστω ευκαιρία με τους Ολυμπιακούς αγώνες; Τι είναι όλα αυτά τα τέρατα που ξεφύτρωσαν ξαφνικά; Γιατί να τσιμεντοποιηθεί και ο τελευταίος ελεύθερος χώρος και πολύ περισσότερο γιατί να μπει η χώρα μας σ' αυτή την ολυμπιακή περιπέτεια που επιβάρυνε το ήδη επιβαρημένο αστικό τοπίο;

Μια μικρή; Μια τεράστια ευκαιρία που θα έπρεπε να την αρπάξουμε από τα μαλλιά χάθηκε. Μεν, για να μη είμαι άδικη, γίνανε πολλά πράγματα. Και άλλαξε η ζωή μας προς το καλύτερο. Όλων. Γίνανε έργα υποδομής, που έπρεπε να είχανε γίνει από το ’60. Και ευτυχώς γίνανε τώρα. Είναι πολύ σημαντικό αυτό. Δες το έτσι: Θα μπορούσαν και να μην είχανε γίνει ποτέ. Απλά αγαπητέ μου έπρεπε να γίνουνε πολύ περισσότερα. Είχαμε και την ανάγκη για περισσότερα και την αφορμή για να τα κάνουμε πράξη. Και το χρήμα έρεε. Απλώς έρεε όπως πάντα προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις. :)

Συμφωνώ με το γεγονός ότι η πόλη πρέπει να έχει πράσινο. Διαφωνώ κάθετα με τη μόνιμη κατηγορία του μπετόν. Πρέπει να γράψω ξεχωριστά για το υπέροχο αυτό υλικό, που δυστυχώς είναι τόσο εύπλαστο και τόσο φτηνό για την Ελλάδα, που γίνονται κυρίως μαλακίες με αυτό. Ενώ έχει τόσες δυνατότητες. :( Αλήθεια, που είδες να γίνεται ελεύθερος χώρος τσιμέντο; Εγώ πρώτον δεν είδα τρομερές αλλαγές σε θέμα ελεύθερων χώρων, δεύτερον δεν έχω δει πολλούς ελεύθερους χώρους στο κέντρο της Αθήνας και τρίτον η αστική πλατεία είναι ένα άλλο ζήτημα. Γιατί το λέω αυτό. Όταν μιλάμε για αστικό πράσινο πρέπει να σκεφτόμαστε λιγάκι. Αν μιλάμε για μεγάλο ελεύθερο χώρο, τύπου Hyde Park ας πούμε, ναι να βάλεις πράσινο (μεσογειακό μεν, όχι να μαϊμουδίσεις το Hyde Park και να θες μετά στρατιές κηπουρών και τον μισό Μαραθώνα για να το συντηρήσεις). Αν μιλάμε για το τριγωνάκι της γωνίας που ξέμεινε από το οικόπεδο της κυρίας-Χ που ο νέος δρόμος το έκοψε ξώφαλτσα, να το τιγκάρεις με 5 ζαρντινιέρες(!) και να το κάνεις σαν το μπαλκονάκι σου, είναι το λιγότερο μίζερο και αγχωτικό. Το κυριότερο όμως είναι ότι με «μπαλαμούτια» δεν λύνεις το πρόβλημα. Θες λύσεις. Στρατηγική. Λέξις άγνωστος. Το περίφημο Ελληνικό και ο Ελαιώνας είναι οι λύσεις για μένα. Και για το Ελληνικό θα υιοθετήσω μια ιδέα που είχα ακούσει στη σχολή από τον καθηγητή Δημήτρη Φιλιππίδη. Προειδοποιώ, είναι σοκαριστική και αποκλείεται να γίνει στην Ελλάδα, αλλά είναι λύση. Είπε ο τύπος λοιπόν σε κουβέντα μας, ότι είναι μάταιο να έχεις ένα υπερκορεσμένο, ασφυκτικό κέντρο και σε μια περιοχή που έχει αραιά κατοικία, πίσω της βουνό και δίπλα τη θάλασσα να πας και να δημιουργήσεις ένα δυσανάλογα μεγάλο πάρκο!!!! Άσε που τα σχέδια για το πάρκο, η δημιουργία του και η συντήρησή του θα έχουν τρελά έξοδα. Πρέπει να βρεθεί μια λύση που να οδηγεί σε βιώσιμη ανάπτυξη για τη περιοχή αυτή και που πιθανώς να ανακουφίσει και το λεκανοπέδιο. Με ένα σμπάρο 2 τρυγόνια δηλαδή. Οπότε, λέει ο Φ., να γίνει μικρότερο πάρκο στο Ελληνικό που δεν έχει τόσες ανάγκες, να γίνουν περισσότερες κατοικίες και να μεταφερθούν εκεί κάτοικοι της Κυψέλης που θα γκρεμιστούν οι πολυκατοικίες τους και θα μείνει ελεύθερος χώρος. Η αξία γης θα ανέβει και στην Κυψέλη και οι κάτοικοι θα έχουν βελτιώσει το επίπεδο ζωής τους. Αυτά σε χοντρές γραμμές. Μετά μας εξήγησε ακριβώς πως αυτό είναι εφικτό, σε νομικό, οικονομικό πλαίσιο κλπκλπ αλλά ας μη το παρατραβήξω τώρα.

Η ατάκα ότι επιβαρύνθηκε το βεβαρημένο αστικό τοπίο, δεν με βρίσκει σύμφωνη. Παρακαλώ εξηγήστε.