κάτω από το φώς

Kυριακή πρωί (όχι και χαράματα) και πάω να πάρω τις εφημερίδες μου στον απέναντι πακιστανό. Παράλληλα , σαν καλό κορίτσι που είμαι, χαζέυω και ότι παίζει σε περιοδικά πολιτικής, αρχιτεκτονικής, υπολογιστών, μόδας, αρχαιολογίας, ότι περίεργο διαθέτει το μαγαζί, κοιτάζω για το WIRED, National Geographic και γενικά είμαι αποφασισμένη να ξοδέψω κανένα τέταρτο μήπως βρω κάτι να με ιντριγκάρει. Και πέφτω πάνω στο CASABELLA, ιταλικό αρχιτεκτονικό περιοδικό με εξώφυλλο την αυτοκρατορική Villa Katsura στο Kyoto. Τα σκάω για τα καλά, φέρνω το τρόπαιο σπίτι και χάνομαι

Με όλα αυτά περί φωτός, λευκότητας κλπκλπ που αναφέρονται σε προηγούμενο post σε κείμενο του Ελύτη, ακόμη στο νου μου, θυμήθηκα όσα μας έχω μάθει από τη δουλειά μου για την κουλτούρα του φωτός στην Ιαπωνία. Δεν μπορώ να μιλήσω με την ίδια σιγουριά για Κίνες, Ταυλάνδες και λοιπά εξωτικά τμήματα του χάρτη, αλλά θα πω για την Ιαπωνία κάτι που είναι πραγματικά ξεχωριστή. Σε άκρα αντίθεση με τη δύση λοιπόν, που θεωρείται ότι η ομορφιά κρύβεται στη λευκότητα ή στη γυαλάδα, στην παραδοσιακή Ιαπωνία συμβαίνει ακριβώς το ανάποδο.

Εξηγώ: στην Δύση, η ομορφιά δείχνει να είναι συνισταμένη του πόσο κάτι αντανακλά το φώς. Το λευκό είναι συνυφασμένο με τη χαρά, το μαύρο με το πένθος: αντιθέσεις. Από αρχαιότητας, οι ωραίες γυναίκες ήταν αυτές που είχανε λευκό δέρμα (ε, και λόγω του ότι δεν είχανε ανάγκη να δουλεύουνε κάτω από τον ήλιο). Τα δημόσια κτίρια, αν δεν είναι λευκά θα είναι φτιαγμένα από υλικό που να αντανακλά το φως: να γυαλίζει. Όσο πάμε δε πιο βόρεια που το φως του ήλιου είναι λιγοστό, τόσο πιο πολύ γυαλίζουν τα πάντα. Παραδείγματα βαρβάτα οι χρυσοποίκιλτες μπαρόκ ή ροκοκό εκκλησίες της κοιλάδας του Ρήνου , τα παλάτια της Αγίας Πετρούπολης , οι Βερσαλλίες (η αίθουσα με τους καθρέφτες βγάζει μάτι)κλπ. Εξαιρέσεις υπάρχουνε, αλλά μιλάμε πάντα για τον κανόνα. Αγαπημένα υλικά; Μάρμαρο λευκό, μέταλλο, φύλλα χρυσού, μπρούτζος, χαλκός κλπκλπ. Σκληρά (πλην χαλκού) και κρύα στην αφή υλικά. Αγαπημένα χρώματα; Λευκό, χρυσό, άντε και λίγο χοντροκόκκινο(το σκούρο κόκκινο που βγαίνει από πετρώματα και βλέπει κανείς σε παλιά κτίρια) που κάνει και πιο ένοτνο. Εν ολίγοις, ότι «φαίνεται, γυαλίζει, βγάζει μάτι».

Στον αντίποδα, στην Ιαπωνία η ομορφία είναι συνισταμένη του πόσο κάτι απορροφά το φως ή έστω το διαχέει «μαλακά». Κρύβεται σε μια «ομίχλη», ας πούμε. Για τους αγγλομαθείς στο gloomy περιβάλλον: απαλές, ευγενικές αντιθέσεις. Εκτός από το ξύλο, την ψάθα(π.χ. βλέπε στο πάτωμα τα παραλληλόγραμμα tatami, που ήτανε και μονάδα μήκους για τη δόμηση επίσης ) και το χαρτί (βλ. παρακάτω), η λάκα, με την smooth γυαλάδα της, είναι το πιο αγαπημένο υλικό: μπαίνει παντού. Υλικά μαλακά και ζεστά στην αφή. Τα χρώματα είναι και αυτά γήιινα και gloomy: καφέ, μπέζ και το υψηλότερο όλων, το jade, μια ξεθωριασμένη -σχεδόν αρρωστιάρικη και νοσοκομειακή για εμάς - απόχρωση του πράσινου. Η ομορφιά για αυτούς κρύβεται στο μυστήριο. Παρατηρήστε ότι τα χρώματα αυτά όσο ξενέρωτα θα φαινόντουσαν κάτω από τον σκληρό ήλιο των Κυκλάδων, τόσο γοητευτικά δείχνουν, σε τέτοιες συνθήκες φωτισμού. Δίνω περαιτέρω παραδείγματα για να γίνω κατανοητή: ο φωτισμός μέσα σε δημόσια κτίρια, ή κτίρια που συμβολίζουνε εξουσία δεν είναι ποτέ έντονος. Είναι απαλός, σαν να έχει συννεφιά . Δεν μπαίνει τζάμι πουθενά. Αντί για αυτό στα παράθυρα χρησιμοποιείται ριζόχαρτο (!). Χοντρό, ειδικό, αλλά ριζόχαρτο. Τα πάντα είναι θαμπά. Οι αντιθέσεις μειώνονται. Μισοσκόταδο.

Φυσικά όλα αυτά σήμερα, -η παγκοσμιοποίηση φταίει πάλι (?)- δεν είναι τόσο έντονα. Η Ιαπωνία είναι με το ένα πόδι στο απώτερο μέλλον και με το άλλο προσκολλημένη σε παραδόσεις χιλιετιών. Δυο λαοί σε ένα έδαφος. Ο δε «δυτικός» πολιτισμός έχει ανακαλύψει προ πολλού αυτή την διαφορετική ανιμετώπιση των Ιαπώνων και κάνει χρήση της κατά το δοκούν. Και φυσικά, –ω! Τι έκπληξη!- από την εποχή του ηλεκτρισμού και έκτοτε, το φως πια δεν είναι μόνο το φυσικό.