απάντηση στο Μάνο

Το ζήτημα που ανέκυψε στο προηγούμενο post δεν αξίζει να το παραχώσω σε ένα comment οπότε απαντώ αναλυτικά εδώ. Ο Μάνος έγραψε:

"Τι είναι τέχνη και τι όχι. Μμμ! Ωραίο πολεμικό πεδίο. Εδώ και τρεις μέρες, μία αρχιτέκτονας, δυό ζωγράφοι,ένας αιγυπτιολόγος-συντάκτης και μια τραπεζική υπάλληλος συζητάμε ακριβώς το ίδιο πράγμα. Χτες το βράδυ έπεσε και το ντηζάιν ως μορφή τέχνης. Είναι; Να το θέσω διαφορετικά. Ο χρηστικός σχεδιασμός αντικειμένων - ακόμα και κτιρίων (αν και οκ! αυτό μπορεί να είναι λίγο τραβηγμένο) είναι τέχνη... ή μήπως είναι τεχνική; Πόσο σημαντικό είναι να κάνει ο υπολογιστής καλά τη δουλειά του;"

Αγαπητέ Μάνο
Άμα βρείτε άκρη να μου πείτε. Να το πείτε γενικά δηλαδή. Γενιές ολόκληρες από φιλόσοφους, διανοούμενους, κριτικούς, ιστορικούς κλπ έχουν δώσει ένα κάρο ορισμούς για το τι είναι τέχνη.

Θα συμβούλευα(σαν συμβουλευτική στήλη περιοδικού ακούγομαι mon Dieu! πάντως αν έχω patronizing τόνο, δεν είναι αυτός ο στόχος μου, sorry) να μη χαλάς το χρόνο σου προσπαθώντας να εξηγήσεις θέματα τέτοια με καρτεσιανή λογική: «ένα και ένα κάνει δυο». To να διερωτάται κανείς νομίζω είναι πάντα γόνιμο, οξύνει τον νου και την κριτική αντίληψη, αλλά μη νομίζεις πως θα συμφωνήσουν όλοι ποτέ σε έναν και μοναδικό ορισμό. Είναι μάταιο. Αυτό το καταλαβαίνουν ελάχιστα όμως, όπως είναι λογικό, οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν μάθει –συνήθως λόγω επαγγέλματος- να σκέφτονται και να λειτουργούν με τη λογική του «το τάδε είναι σωστό, το τάδε λάθος». Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχουν σωστά και λάθη de facto. Αυτό το τελευταίο συχνά είναι απελευθερωτικό όταν έχουμε να κάνουμε με νέα κινήματα, νέες αντιμετωπίσεις κλπ, αλλά επίσης δίνει, όπως είναι αναμενόμενο, πάτημα και σε ένα κάρο βλακείες.

Προσωπικά, εξού και λέω ότι θεωρώ το ερώτημα λίγο μάταιο, δεν μου καίγεται καρφί τι «λέγεται» τέχνη και τι όχι. Δηλαδή τι «θεωρείται officially» τέχνη και τι όχι. Για μένα η τέχνη έχει ελαφρώς μεταφυσική σημασία. Σε κάνει να ξεχνάς τον χρόνο ή το χώρο που βρίσκεσαι, το ότι έχεις δώσει ραντεβού μετά για να κάνεις αυτό, ότι έχεις να μαγειρέψεις το μεσημέρι αυτό, ότι τελειώνει η βενζίνη στο αυτοκίνητο κλπ. Σε κάνει φέρνει επίσης αντιμέτωπο –κατά την ταπεινή μου γνώμη πάντοτε- με …πώς να το πω αυτό.. με την αλήθεια I guess. Σκέφτεσαι τα πράγματα με άλλο τρόπο.

Πιστεύω επίσης πως η -πραγματική- τέχνη είναι κάτι που αντιλαμβάνονται όλοι. Μπορεί να μην καταλαβαίνουν το εκάστοτε έργο σε όλο του το εύρος (και ο ίδιος ο καλλιτέχνης συχνά έχει άλλη αντίληψη ως προς το τι δημιούργησε) αλλά το έργο «μιλάει» σε όλους. Και μιλάει δυνατά. Και συχνά λέει άλλα πράγματα στον καθένα. Υπό αυτή την έννοια, θα έλεγε κανείς πως ίσως υπεισέρχεται ο προσωπικός παράγοντας στην συζήτηση. Περιέργως όμως έχω την εντύπωση ότι κατά βάθος όλοι οι «προσωπικοί παράγοντες», συγκλίνουν. Χρειάζεται όμως να είσαι ανοιχτός στο να ακούσεις. Και εκεί πολλές φορές μπαίνει το θέμα της παιδείας. Οι περισσότεροι έχουμε μάθει ότι το «τάδε» ονομάζεται τέχνη και το «δείνα» όχι. Τελεία και παύλα. Μα αν είμαστε λιγάααακι ανοιχτοί και όχι κολλημένοι σε στερεότυπα, ακόμη και αγράμματοι άνθρωποι να είμαστε, το εκάστοτε δημιούργημα θα μας μιλήσει (γιατί μου φαίνεται βαριά η λέξη και δεν γράφω απλά "έργο τέχνης"? ίσως λόγω κατάχρησης του όρου) .

Έχω κουβεντιάσει το ζήτημα και με μερικούς φίλους, από διαφορετικά background. Μου έκανε εντύπωση ότι τελικά συμφωνήσαμε ακόμη και με φοιτητές της σχολής Καλών Τεχνών, που ίσως περίμενε κανείς ότι λόγω ακαδημαϊκής αντιμετώπισης του ζητήματος θα είχαν δομήσει στο μυαλό τους 500 διαφορετικούς τρόπους κατανόησης και αποκωδικοποίησης της οποιαδήποτε μορφής τέχνης. Τώρα, τι να πω? Ίσως να συμφωνήσαμε και επειδή ήταν γνωστοί μου, αλλά δεν τους θεωρώ τόσο μαλθακούς.

Τέλος, λες: «Ο χρηστικός σχεδιασμός αντικειμένων - ακόμα και κτιρίων (αν και οκ! αυτό μπορεί να είναι λίγο τραβηγμένο) είναι τέχνη... ή μήπως είναι τεχνική;» …Πολλά έχεις μπλέξει εδώ. Άλλο σχεδιασμός αντικειμένων και άλλο αρχιτεκτονική. Το πρώτο θα μπορούσε να ειδωθεί ως υποσύνολο του δεύτερου. Αναφορικά με την αρχιτεκτονική συγκεκριμένα, ούτε οι ίδιοι οι αρχιτέκτονες έχουν συμφωνήσει μεταξύ τους. Πολλοί θεωρούν ότι είναι η πρώτη ανάμεσα στις τέχνες, διότι δεν κάνεις κάτι για την πάρτη σου και μετά το πουλάς, αλλά κάνεις κάτι πάντοτε προσανατολισμένο στους άλλους ανθρώπους και την κοινωνία, που στοχεύει ταυτόχρονα όχι μόνο στην χρηστικότητα αλλά και στην βελτίωση των συνθηκών ζωής και όχι μόνο (τώρα το γιατί το αποτέλεσμα δεν είναι πάντα το καλύτερο, αυτό να το κουβεντιάσουμε ξεχωριστά). Άλλοι θεωρούν πως δεν είναι τέχνη, αλλά μια επιστήμη, με κανόνες νομοτελειακούς όπως όλες οι επιστήμες και ότι οι προηγούμενοι τα λένε αυτά για να έχουν το «πάτημα» να κάνουν ένα κάρο μαλακίες, ποιητική αδεία. Κατ’εμέ, ισχύουν και τα δύο. Η ιδιαιτερότητα (η μαγεία και το βάσανο) της Αρχιτεκτονικής είναι ότι ακριβώς στέκεται με το ένα πόδι στην «Τέχνη» και με το άλλο στην «Επιστήμη». Αυτός είναι και ο λόγος που με το πρώτο εμπόδιο, εύκολα δηλαδή, μπορεί να πέσει στη μέση: στο κενό. Αν όμως ισορροπήσει και τα έχει και τα δυο σε αρμονία, τότε … ε, τότε I guess ότι απλά δεν σου βγαίνει μιλιά από το στόμα.